خمینی شهر (سده)ء

خمینی‌شهر یکی از شهرهای استان اصفهان در مرکز ایران است. این شهر در پیش از انقلاب ۱۳۵۷ همایون شهر و پیش تر از آن سِدِه (سه ده یا یا سه دژ) و ماربین نامیده می‌شد. این شهر در بخش مرکزی شهرستان خمینی‌شهر قرار دارد. جمعیت آن طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ مرکز آمار ایران برابر با ۲۴۴،۶۹۶ بوده و پس از تهران، متراکم‌ترین شهر ایران است.

موقعیت جغرافیایی خمینی شهر[ویرایش]

شهرستان خمینی شهربا مساحت برابر ۱۷۵ کیلومتر مربع، در منطقهٔ بلوک ماربین و در ۱۲ کیلومتری شمال غربی اصفهان واقع شده و ازشمال به شهرستان برخوار و میمه، از شرق و شمال شرقی به شهرستان اصفهان، شمال غربی وغرب به شهرستان نجف آباد، و از جنوب و جنوب غربی به شهرستان فلاورجان و رودخانهٔ زاینده رود محدود می‌شود. نواحی شمال وشمال غربی آن را کوه‌های محمودآباد با ۲۴۷۳ متر و سرچاه ۲۲۵۰ متر و کوه صالح با ۲۵۱۱ متر فراگرفته و نواحی جنوبی وخاوری آن را دشت همواری پوشانده‌است. در شمال شهرستان ارتفاعات سید محمد و پلارت با ارتفاع ۲۴۵۰ متر (محمودآباد)، زیبایی خاصی به منطقه داده‌است. ارتفاع شهرستان از سطح دریا، حدود ۱۵۹۵ متر و به قولی ۱۶۰۲ متر است. بنابراین، ۱۸ متر از اصفهان مرتفع تر می‌باشد. موقعیت جغرافیایی شهر خمینی شهر ً ۴۵ َ۳۱ °۵۱ طول شرقی و ً۰۰ َ۴۱ عرض شمالی است. در برخی کتب دیگر طول و عرض جغرافیایی خمینی شهر را چنین محاسبه نموده‌اند ۵۱ درجه و ۳۵ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و۳۲ درجه و ۴۱ دقیقه عرض شمالی از استوا، و نیز ۴۰ دقیقه و ۳۲ درجه عرض جغرافیایی و ۳۳ دقیقه و ۵۱ درجهٔ طول جغرافیایی. دراین ناحیه شاخه‌هایی از زاینده رود به صورت مادی و کانال آب رسانی مورد استفاده قرار می‌گیرد بعلاوه تا کنون هفت رشته قنات، ۱۳۰ حلقهٔ چاه عمیق، و ۶۰ حلقه چاه نیمه عمیق، در خمینی شهر حفر شده‌است. در حال حاضر، از نظر بافت شهری این شهرستان به دو قسمت بافت قدیمی و جدید، تقسیم می‌شود بافت جدید این شهرستان پس از انقلاب اسلامی ایران آغاز و در حال گسترش است شهرک اقماری منظریه نیز از نوع همین بافت است. بافت قدیمی خمینی شهر از جنوب این شهرستان، تا بافت جدید شهری ادامه دارد. در این بافت ساختمان‌های نسبتاً قدیمی و بعضی از ساختمان‌های جدید وجود دارد. این بافت که همان خمینی شهر است از سه محله ورنوسفادران،خوزان، فروشان تشکیل شده‌است.
بخش‌ها و محله‌ها[ویرایش]

علی رغم اینکه این شهر در تقسیم بندی به سه محله بزرگ _ خوزان -فروشان(پری شان (به معنی پریوشها-پری روی ها می‌باشد)) و ورنوسفادران (به معنی قوم ورنوسی گارد سلطنتی سلجوقیان) تقسیم می‌شود باید گفت چند محله بزرگ دیگر هم با قدمت چند هزار ساله در این شهر وجود دارد اما به علت وجه تسمیه نام قدیم این شهر که سده‌است گمان برده شده باید از سه ده تشکیل شده باشد و محلات دیگر را نام نمی‌برند. از جمله محله‌های قدیم این شهر: ورنوسفادران، خوزان و پریشان ودرچه آدریان و دستگردقداده، اسفریز، اندآن، هرستان، تیرانچی، کوشک، قلعه امیریه، قرطمان، اصغرآباد می‌باشد و از بخش‌های جدید آن منظریه ، هفتصد دستگاه، باقر العلوم ، کوی صبا ، کوی آزادگان ، کوی مهستان و ارغوان را می‌توان نام برد.
تاریخچه خمینی شهر[ویرایش]

این، شهر که در گذشته به نام سده می‌شناختند در ادوار گذشته بخشی از بلوک ماربین از توابع اصفهان محسوب می شده که این قسمتها دارای آب کافی و خاک حاصلخیز بوده‌است. در ابتدا شامل سه روستایا سه ده به نامهای پریشان یا فروشان یا پروشان، خوزان یا خیزان، ورنوسفادران یا بن اصفهان بوده‌است. به همین علت به سده شهرت یافت. هر یک از روستاهای تشکیل دهنده سده، خود بعلت خاصی نام گرفته‌است. در کتاب نصف جهان فی تعریف اصفهان ذکر شده که: فریشان را معرف پریشان و پریشان خود مخفف پریوشان است که از نام زنی به اسم پریوش که در زمان قدیم بنای این قریه را نهاده و به نامش منسوب گشته‌است (بدون سند). خوزان (خوزوان) از واژه ((خوز)) و ((ان)) نشانه کثرت و جمع تشکیل شده‌است. خوز در سنگ نوشته‌های شاهنشاهان هخامنشی بصورت xuvata (uvaja)< nEK و به قوم عیلامیان و سرزمین آنها گفته می‌شد که در منطقه کوهستاهی بین النهرین تا فلات ایران گسترده شده‌است. در محله خوزان، کهندژ قرار دارد که وصف آن چنین آمده‌است: در محله خوزان واقع در خمینی شهر، قلعه دفاعی مهمی به نام کهندژ وجود داشته که خرابه‌های آن در محله مزبور موجود است، یکی از نویسندگان عقیده(؟) دارد که کهن دژ پایتخت سلاطین کیانی(؟) و ساسانی بوده‌است. ورنوسفادرا یا بن اصفهان نیز به دوران ملکشاه سلجوقی باز می‌گردد. به هنگام حاکمیت سلجوقیان ورنوسفادران توسط ملکشاه سلجوقی نامگذاری شد که نام اجداد قوم ((ورنوسی)) (گارد سلطنتی ملکشاه) بوده‌است. در زمان فتح اصفهان توسط حمله افغانها، اهالی این منطقه تا حد توان مقاومت نمودند، چنانکه سرکیس گاننتز در کتاب ((سقوط اصفهان)) می‌نویسد، افغانها نتوانستند دهکده‌های خیزون (خوزان) و بن اصفهان (ورنوسفادران) را تصرف کنند، چون ساکنان این دو دهکده سخت با آنان به مخالفت برخاستند. دکتر سیروس شفقی در کتاب خود بنام ((جغرافیای اصفهان، معتقد(؟) است که مقارن کوچ عده‌ای از ساکنان منطقه اصفهان در نیمه دوم هزاره چهارم، قبل از میلاد مسیح، ابادیهای کوچکی در محل فعلی شهر اصفهان و سرتاسر زاینده رود وجود داشته که باآمدن عده‌ای(؟) از شمال به فلات مرکزی برجمعیت آنها افزوده شد و دهات جدیدی به وجود آمده‌است، براین(؟) اساس می‌توان قدمت اولین کانونهای جمعیتی این خطه را به دوران قبل از اسلام مربوط دانست و در روایات دیگر نیز آمده: حمله اسکندر به سه دژ، گاردژ، کهندژ و دیمیردژ که در این منطقه واقع شده بودند باعث ویران شدن آنها به دست اسکندر مقدونی گردیده و این منطقه تا دوران پادشاهی ساسانیان(۲۲۴ میلادی) یعنی تا ۶ قرن بعد به صورت بیابانی بی آب و علف باقی ماند(سند ضعیف؟). تا آنجا که پیروز شاه ساسانی به سلطنت رسید و به دژ آمد و بنا به خواسته او بار دیگر این محل آباد شد، وی دستور حفر قناتی داد که به نام خودش به قنات ((پیروز شاهی)) معروف گردید، و به دستور پیروز شاه مردم متفرق شده، گردهم آمدند و زمینهای ده خوزان و پروشان بین مردم تقسیم شد.